Türkiye’de 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli, 11 ili etkileyen büyük depremler yaşanmıştır. Gaziantep’in Nurdağı ilçesinin yüzde yüzü yıkılıp tekrar inşa edilecektir. Bu nedenle Nurdağı’ndaki nüfusun çoğunluğu konteyner kentlerde yaşamak zorunda kalmıştır. Bu durum bölgenin sağlık hizmetlerinin kapasitesini aşarak ciddi aksamalara neden olmuştur. Bölgedeki sağlık hizmetleri sağlık profesyonellerinin dönüşümlü görevlendirmeleri ile sağlanmaktadır. Bu nedenle geçici barınma merkezlerinde yaşamak zorunda kalan yaşlılar için sağlık bakım hizmetleri yaşlı bakımı konusunda profesyonel olmayan sağlık personelleri tarafından, bakıcılıkları ise çoğunlukla kendisi de afetzede olan sosyal çevresi ile karşılanmaktadır.

Afet zamanlarında yaşlı bireylerin çok yönlü desteklenmesi, afet sonrası normalleşme açısından önemlidir. Afetlere özgün olumsuz şartlar, sağlık ekibinin imkanlarını oldukça sınırlandırmaktadır. Bu bağlamda yaşlıların tedavi ve bakım ihtiyaçlarını karşılamak için özelleşmiş profesyonel bilgi, beceri ve uygulamaları destekleyen modeller yaşlıların ihtiyaçlarının karşılanması açısından oldukça önemlidir. Modeller yaşlı bakımının yönetiminde rehber olarak sağlık profesyonellerine tedavi ve bakımda yol gösterici olacaktır. Dünyada ve ülkemizde yaşlı bakım konusunda uygulanabilir bazı kapsamlı geriatrik modeller bulunmaktadır. Ancak bu modellerin her birinin önemli eksiklikleri olmakla birlikte, çoğu hastane gibi kurumsal merkezlerde uygulanmaktadır. Ayrıca bu modellerin çoğu teorik modeller olup afet durumlarında, uygulama alanında ve özelliklede barınma merkezindeki afetzede yaşlılarda sınanmamışlardır. Ayrıca bu modeller yaşlıların fonksiyonel kapasitelerini değerlendirmekte yetersiz kaldığından ek ölçümlere ihtiyaç duyulmaktadır Bu projede geliştirilecek olan Bütünleşik Afetzede Yaşlı Bakım Modeli (BAYBM) 4 aşamadan (hazırlık, kayıt, modelin geliştirilmesi ve uygulama aşamaları) oluşacaktır. Saha (barınma merkezi) uygulamalı BAYBM modeli; Çevresel, Psikososyal ve Fizyolojik problemlere yönelik 3 modülün bütünleşmesinden oluşmaktadır.

Modelin odak noktasındaki afetzede yaşlılara verilen bakımın kanıt temelli ve multidisipliner olarak değerlendirilmesi ve uygulanmasını gerçekleştirmede sağlık ekibine rehberlik edecek kavramsal bir çerçeve sağlayacaktır. Konteyner kent gibi barınma merkezlerinde yaşamak zorunda kalan yaşlıları biyo-psiko-sosyal çevresi ile bütünleşik şekilde değerlendirmek çevrenin yaşlı üstündeki olumsuz etkilerini ön-görebilmeyi ve uygulayıcıların bilgi, beceri ve uygulamalarını sistematize edeceği düşünülmektedir.

Bu projenin özgün değerleri; afetlerde uygulanan yaşlı bakım modelinin bulunmaması, barınma merkezlerindeki yaşlılara yönelik bireysel, kanıt temelli ve multidisipliner olarak bütünleşik bir model ile hizmet sunmak için geliştirilen bu modelin sağlık ekibine uygulama ve değerlendirmede rehberlik edecek olması, bu zor zamanlarda yaşlı bakımı ile sağlık ve sosyal kurumlara normalleşme sürecine kadar katkı sağlaması ve afet sebebiyle bakım vericisini kaybeden yaşlıların, bakımı konusunda deneyimsiz/yetersiz ve çoğunlukla kendisi de depremzede olan yeni/eski bakım vericilerinin desteklemesidir.

Bu modelin sonuçları doğrultusunda; barınma merkezindeki paydaşlarımız ve devlet kurumlarındaki politika geliştiricileri ile paylaşılacaktır. Ayrıca projenin web sitesi ücretsiz olarak hem ulusal hem de uluslararası platformda tüm sağlık profesyonellerinin erişimine açılacaktır. Deprem dışındaki afet durumlarında da yaşlı bakımına yönelik hizmetlerin özelleştirilmesine kaynak olması ile yaygın etkiye ulaşılacaktır. Bunun yanı sıra oluşturulacak bu model ile sahada çalışan ekiplerin yanı sıra lisans ve lisansüstü düzeyde eğitim gören sağlık öğrencilerine yönelik afetzede yaşlı bakımı ile ilgili eğitim programlarının yaygınlaşması adına akademik yapıya önerilerek projenin etkisi yaygınlaştırılacaktır. Projede yer alan lisansüstü bursiyerlerin yetiştirilmesine katkı sağlayacaktır. Afette geriatrik değerlendirme ve yönetim sistemi’nin kurulmasının temelini oluşturacaktır.